آسيب هاي ناشی از بازی های رايانه ای در دراز مدت عبارت است از:
الف) آسيب های روانی
1-کاهش روابط خانوادگی:
با توجه به اينکه زندگی در کشور ما نيز به طرف ماشينی شدن پيش می رود و در بعضي خانواده ها زن و مرد شاغل هستند و يا بعضي از مردان بیش از يک شغل دارند، خود به خود روابط عاطفی و در کنار هم بودن خانواده کمتر شده و عده زيادی از اين وضع و وجود تلويزيون به عنوان جعبه جادويی که باعث سرد شدن روابط خانوادگی شده است، ناراضی هستند و حالا نيز جعبه جادويی ديگری به نام رايانه اضافه شده و مشکلات را دو چندان کرده است.
2-تقويت حس پرخاشگری:
مهم ترين مشخصه بازی های رايانه ای حالت جنگی اغلب آن هاست و اين که فرد بايد برای رسيدن به مرحله بعد بازی با نيروهايی به اصطلاح دشمن بجنگد. استمرار چنين بازی هايی کودک را پرخاشگر و ستيزه جو بار مي آورد.
خشونت مهم ترين محرکه ای است که در طراحي جديدترين و جذاب ترين بازی های کامپيوتری به حد افراط از آن استفاده می شود.
3-افت تحصيلی:
به دليل جاذبه ای که اين بازی ها دارد، بچه ها وقت و انرژی زيادی را صرف بازی با آن می کنند، حتي بعضي از کودکان صبح ها زودتر از وقت معمول بيدار مي شوند تا قبل از مدرسه رفتن کمي بازی کنند.
4-گوشه گير و منزوی بودن:
کودکانی که به طور مداوم با اين بازی ها درگيرند، درونگرا و در جامعه منزوی و در برقراری ارتباط با ديگران ناتوان مي شوند. روحيه انزوا طلبی باعث مي شود که کودک از گروه هم سالان جدا شود که اين خود سرآغازی برای بروز ناهنجاری ديگر است.
5-کندی ذهن:
اين بازی ها به دليل اين که کودک و نوجوان با ساختنی ها و برنامه های ديگران به بازی مي پردازد و کمتر قدرت دخل و تصرف در آن ها را پيدا می کند، اعتماد به نفس او در برابر ساختنی ها و پيشرفت ديگران متزلزل مي شود. تصور بيشتر خانواده ها اين است که در بازی های رايانه ای فرد در بازی مداخله فکری مداوم دارد، اما اين مداخله فکری نيست بلکه اين بازی ها سلول های مغزی را گول می زند و از نظر حرکتی نيز فقط چند انگشت کودک را حرکت مي دهد. پس بايد توجه داشته باشيم که هر چه بيشتر در اين مسير حرکت کنيم و حضور رايانه را در زندگی فرزندانمان بيشتر گسترش دهيم، انسان هايی را تحويل جامعه خواهيم داد که سر خورده، افسرده، غير متحرک و غيرسازنده خواهند بود و ابتکار عمل و خود اتکايی نخواهند داشت، در حالي که جامعه ما نياز به انسان هايی خلاق، مبتکر و متفکر دارد.
6- تقويت حس پرخاشگری:
برخي از بازی های رايانه ای كه فاقد فاكتور خلاقيت بوده و تنها دارای جنبه های هيجانی هستند ، در دراز مدت می توانند بصورت نا خود آگاه اثرات نا مطلوبی را برای كاربر خود به همراه داشته باشند.
اگر چه هيجان به عنوان نياز طبيعی كودك و نوجوان - متناسب با هر رده سنّی - جهت رشد و شكوفايی عاطفی و شخصيتی فرد ضروری است ، اما پاسخ آن به شيوه های غيرمعمول و خارج از محدوده طبيعی نتيجه معكوسی به دنبال خواهد داشت.
اين دسته از بازی ها با ساختار خشن آميز خود ، نه تنها نياز هيجان كودك و نوجوان را تامين نمي كنند ، بلكه باعث افزايش هيجان پذيری به شكلی نا مناسب در آنها شده و پس از مدتي موجب افزايش نياز نسبت به سطح محرک محيطي بالاتر جهت واكنش نشان دادن می شود .
هيجان مستمر بر كودک و نوجوان ميزان ترشح هورمون اپی نِفرين و نور اپی نفرين مغز را افزايش داده و سيستم عصبی را مختل مي كند و سپس به شكل پرخاشگری، بی تحملي و تنش های عصبی آشكار می شود.
روان شناسان و صاحب نظران غرب نيز به تاثير بازی های رايانه ای در ايجاد و بروز پرخاشگری اشاره می نمايند و در تحقيقات خود در سال 1986 میلادی در يافته اند كه اين بازی ها می توانند در ايجاد رفتار های ضد اجتماعی و ناسازگاری موثر باشند. نتايج بررسی های علمی مارك گريفينس در سال 1997 میلادی نشان داد در ميان بازی های رايانه ای خشن، از هر پنج بازی كه برای كودكان شش سال و بالاتر مناسب تشخيص داده شده ، در سه بازی به ازای كشتن يا صدمه زدن به كاراكتر رايانه ای امتياز كسب می شود.
7- افزايش استرس و اضطراب:
هيجان زياد باعث انقباض پيوسته عضلات شده و كودك و نوجوان را دچار عوارضي همچون ضعف اعصاب با بروز تيک های عصبي، جويدن گوشه لب و ناخن و قفل شدن دندان ها می كند. همچنين افزايش استرس، اضطراب و پريشان حالی نتيجه پيامد ضعف اعصاب آنها خواهد بود كه در نهايت موجب تغييرات فشار خون و تعداد ضربان قلب هم مي شود.
بر اساس پژوهش های اخير، ميان بازی های رايانه ای و اختلاف بين ميانگين نمرات دانش اموزان مقاطع مختلف در متغير اضطراب رابطه مستقيم و معنا داری وجود دارد.
8- انزوا طلبی:
از ديگر آسيب های ناشی از افراط در بازی های رايانه ای، انزوا و گوشه گيری تدريجی است. كودک و نوجوانی كه هميشه وقت خود را به اين نوع بازی ها اختصاص مي دهد، رفته رفته به درون گرايی متمايل شده و در برقراری ارتباط اجتماعی پويا با ديگران ناتوان خواهد بود. اين روحيه انزوا طلبی باعث مي شود كه آنها از گروه هم سالان جدا شود كه اين خود زمينه ساز ناهنجاری های ديگر است.
نتيجه پيامد گوشه گيری، بروز افسردگی است كه در ادامه می تواند اثرات روحی منفی برای كودك و نوجوان به همراه داشته و در آينده آنها تاثير گذار باشد.
9- كم توجهی:
كودك و نوجوان به دليل استمرار در انجام بازي های جنجالی و پر سر و صدای رايانه ای، كم توجهی پيدا مي كنند و در ذهنيات خود تخيلاتی را مي پرورانند. آنها به طور پيوسته در عالم خيال سير مي كنند و به مرور از دامنه توجه و تمركزشان به شكل قابل ملاحظه ای كاسته خواهد شد.
اين عارضه در كودكان بيش فعال كه ذهنيت كنجكاوتری دارند ، مخرب و شديد تر است.
10- بي نظمی و خود محوری:
ايراد ديگر بازی های رايانه ای اين است كه اين بازی ها نظم و برنامه خاصي ندارند و كودك و نوجوان هر زمان كه اراده كنند، مشغول بازی می شوند. همين ويژگی، بی نظمی را به كودک و نوجوان می آموزد. دراين بازی ها شكست يا پيروزی مفهومی ندارد، در نتيجه آنها خود محوری را نيز می آموزند.
11- بد خلقی و بهانه گيری:
تحريک پذيری و هيجان بيش از اندازه بازی های رايانه ای موجب بي حالي و كاهش انرژی كودك و نوجوان شده، در نتيجه آنها شروع به بدخلقی، بهانه گيری، توقعات بی جا، اذيت و آزار ديگران مي كنند. همچنين برای كنترل هيجان خود، كالری بيشتری مصرف كرده و ناچار به پر خوری روی می آورند . اين فرايند رفته رفته به افت شديد اخلاقی كودک و نوجوان در سطح خانواده و جامعه خواهد شد.
ب) آسيب های جسمانی
به گفته پزشکان، به دليل خيره شدن مداوم به صفحه نمايش رايانه، چشمان فرد به شدت تحت فشار نور قرار می گيرد و دچار عوارض مي شود. نوجوان چنان غرق بازی مي شود که توجه نمی کند در يک وضعيت ثابت ساعت ها نشسته است و به همين دليل ستون فقرات و استخوان بندی اش دچار مشکل می شود.
هم چنين احساس سوزش و سفت شدن گردن، کتف ها و مچ دست از ديگر عوارض کار ثابت و طولانی مدت با رايانه است.
پوست هم در معرض مداوم اشعه هايی قرار می گيرد که از صفحه رايانه پخش مي شود و ايجاد تهوع و سرگيجه، به خصوص در کودکان و نوجوانانی که زمينه تهوع دارند، از ديگر عوارض بازی های رايانه ای است.
1- مشکلات استخوانی عضلانی:
کودکان اغلب از مشکلات استخوانی هنگام انجام بازی های کامپیوتری و ویدئویی شکایت دارند، مثل درد دست، درد گردن و کمردرد. اقدامات ارگونومیک می تواند مشکلات وضعیتی بدن را بهبود ببخشند.
مشکلات مربوط به انگشت شست در کودکان که شامل بی حسی و زدن تاول در اثر استفاده بیش از حد از کنترل پلی استیشن بود، گزارش شده است. استفاده بیش از دو ساعت از رایانه می تواند موجب بروز درد در بسیاری از قسمت های بدن شود. همچنین بازی کردن مداوم و طولانی مدت به احتمال زیاد منجر به افزایش درد کمر خواهد شد.
بررسی ها نشان می دهد کودکانی که بیش از دو ساعت در روز این گونه بازی ها را انجام می دهند، در مقایسه با کودکانی که در همین مدت تلویزیون تماشا می کنند بیشتر دچار کمردرد می شوند.
يكی ديگر از آسيب های جسمانی ناشی از بازی های رايانه ای ، آسيب به مفاصل كودک است. تحقيقات نشان می دهد كه به ازای هر ساعتی كه كودكان صرف بازی با رايانه و كنسول های بازی می كنند ، احتمال ابتلای آنها به دردهای مفصلی را نزديك به 50 درصد افزايش پيدا می كند و هر چه سنّ كودك كمتر باشد ، احتمال ابتلای او به چنين عارضه ای بيشتر خواهد بود ، به طوری كه يک كودک 7 ساله كه در روز ، 2 ساعت به بازی های رايانه ای بپردازد، نسبت به يك كودك 10 ساله درد بيشتری در ناحيه مچ و انگشتان دست احساس می كند ، زيرا عضلات دست كودک در حال رشد است. 2 الي 3 ساعت بازی با رايانه برای يک كودك 7 ساله زمان بسيار زيادی است و می تواند رشد صحيح عضلات دست و بازوی او را تحت تأثير قرار بدهد.
2- مشکلات چشمی:
ممکن است بازی های کامپیوتری و ویدئویی با مشکلات بینایی همراه باشند. مشاهده ی بیش از حد صفحه ی نمایشگر می تواند باعث فشار به چشم شود. استفاده ی طولانی مدت از بازی های کامپیوتری و ویدئویی می تواند منجر به سردرد، سرگیجه و استفراغ به علت تمرکز بر صفحه ی نمایشگر شود.
با این حال مطالعات خاصی نشان داده اند که بازی های کامپیوتری و ویدئویی می توانند به منظور اصلاح برخی مشکلات چشمی استفاده شوند. یک تحقیق درباره اثرات بازی های اکشن نشان داد افرادی که بازی می کنند در مقایسه با بقیه افراد، دقت بیشتری در دید محیطی و دید مرکزی دارند. اخیرا مشخص شده بازی درمانی به همراه اکلوژن تراپی تا حد زیادی موجب بهبود بینایی در افراد دچار تنبلی چشم می شود.
هنگام بازی رايانه ای، چشم حدود چهار هزار حركت در ساعت دارد و ناچار است فشار زيادي را برای ديدن دقيق و تمركز روی صحنه هايي كه به صورت متوالی و پياپی و با سرعت نمايش داده مي شود، تحمل كند. اين اتفاق در نهايت باعث تحريك پذيری سيستم عصبی شده و مشكلات و عوارض بيناييی گوناگونی مثل تاری ديد، عدم تطابق و دو بينی و پرش پلک به همراه دارد. از سوی ديگر ، ضعف توان بينايی و خستگی چشم از عوارض تماشای بيش از حد بازی های رايانه ای است.
3-چاقی:
مطالعات زیادی در مورد اثرات تلویزیون و بازی های کامپیوتری بر افزایش شاخص توده ی بدنی انجام شده است. معلوم شده که افزایش مدت زمان انجام این بازی ها با افزایش شاخص توده ی بدنی در کودکان ارتباط دارد. یک بررسی نشان داد پسرانی که کمتر از 1.5 ساعت را صرف تماشای تلویزیون یا انجام این بازی ها می کنند، 75.4 درصد کمتر از کسانی که بیش از 1.5 ساعت وقت صرف می کنند دچار اضافه وزن می شوند. یک جلسه بازی ویدئویی منجر به افزایش مصرف مواد غذایی و اشتها می شود.
4-سندروم تونل کارپال یا درد مچ دست:
نشانگان یا سندرم تونل کارپال با استفاده طولانی مدت از رایانه در ارتباط است. پس تعجبی ندارد که آن را یک نشانه اعتیاد به بازی های ویدئویی بدانیم. سندروم تونل کارپال ناشی از فشار بر روی عصب مچ دست است. استفاده ی بیش از حد از ماوس کامپیوتر می تواند چنین ورم و التهابی را ایجاد کند.
5-میگرن:
سردردهای میگرنی از یک نقطه شروع می شوند و به آرامی گسترش پیدا کرده و دردناک تر می گردند. سردرد شدید می تواند منجر به استفراغ شود. نور و صدا هم می توانند منجر به بروز درد میگرنی شوند. فردی که برای مدت زمان زیادی بازی ویدئویی انجام می دهد به دلیل فشار زیاد به چشم، بیشتر در معرض دردهای میگرنی قرار می گیرد.
6-اختلالات خواب:
اصطلاح اختلال خواب شامل چند نوع مشکل است از جمله بی خوابی، حمله ی خواب ، آپنه ی خواب، میوکلونوس شبانه (پرش پاها یا بازوها در حین خواب) و نابهنجاری خواب ( مثل کابوس های شبانه، راه رفتن در خواب، صحبت کردن و بختک).
اختلالات خواب به علت تحریک بیش از حد مغز ایجاد می شوند. کسانی که بیش از حد به بازی های ویدئویی فکر می کنند، نمی توانند به راحتی در شب بخوابند.
7-اختلالات غذاخوردن:
بی نظمی در غذاخوردن در اثر بازی های ویدئویی افزایش می یابد، زیرا بیشتر معتادان به این بازی ها وقت کافی برای غذاخوردن در نظر نمی گیرند و به جای خوردن غذاهای سالم و داشتن وعده های غذایی متعادل، به طور سریع و ناسالم غذا می خورند. در موارد شدید حتی ممکن است غذا نخورند.
8-بهداشت فردی کم:
معتادان به این بازی ها اهمیت زیادی به بهداشت شخصی خود نمی دهند و استحمام، مسواک زدن، شستن صورت و شانه زدن مو را پشت گوش می اندازند.
این عوارض جسمی از یک بازی به بازی دیگر متفاوت است. هر چند شدت عواقب جسمی به شدت اعتیاد به بازی مربوط است، ولی همیشگی نیست. بازیکنی که در حال حاضر شرایط جسمی و بهداشت ضعیف تری دارد، زودتر عواقب بی توجهی های خود را خواهد دید.
9- اختلال در رشد جسمانی:
مهارت هاي حركتی و تكامل رشد جسماني انسان، از آثار مثبت تكاپو، جست و خيز در دوران كودكی است ، اما هنگامی كه حركات فيزيكی محدود شود و كودك اوقات خود را صرف تماشای رايانه و بازی های آن كند ، استخوان و مفاصلی كه در اين دوران بايد نهايت رشد خود را داشته باشد ، از تكامل بازمانده و آسيب می بينند . در نتيجه رشد كودك دچار اختلال مي شود. بسياری از مهارت های فردی در او تكامل پيدا نمی كند و از آنجا كه حركت دست تنها فعاليت بازی هاي رايانه ای است، كودك نمي تواند فعاليت های انفرادی را با سرعت عمل انجام دهد.
- به فرزندتان اجازه ندهيد در فاصله نزديکی از صفحه رايانه بنشيند.
از رايانه های با صفحه کوچک استفاده کنيد.
- نور صفحه نمايشگر را کم کنيد.
- ضروری است بچه ها به طور مرتب بين دو نوبت بازی، استراحت کنند.
- چشم ها بايد مسلط به صفحه رايانه باشد.
- روشنايی اتاق به نحوی تنظيم شود که زنندگی نور به حداقل برسد.
- بهتر است والدين با کودکان صحبت کنند که فقط روزهای تعطيل مجاز به استفاده از اين بازی ها هستند.
- با استدلال و منطق آسيب هايی را که کامپيوتر به کودکان وارد می آورد، متذکر شويد.
- مخرب ترين بازی های تصويری، بازی هايی هستند که تصاوير آن ها، به طور مکرر، بر صفحه ظاهر مي شوند و کودک بايد به تمام تصاويری که از برابر چشم وی می گذرند، شليک کند، لذا توصيه می شود از اين گونه بازی ها کمتر در دسترس کودک قرار گيرد.
-آشنايی والدين با کامپيوتر و گذراندن دوره های آموزشي در اين زمينه و در صورت لزوم يادگيری برخي نکات از کودکان.
- صحبت با کودکان در مورد نحوه استفاده از کامپيوتر از سوی آنان و خطراتی که در هنگام آنلاين شدن ممکن است آن ها را تهديد کند.
- قرار دادن کامپيوتر در مکاني از منزل که بتوان فعاليت های کودک را تحت نظر داشت.
- محدود کردن زمان استفاده از کامپيوتر، در صورتی که وی از تماس های اجتماعی خود کاسته باشد. استفاده بيش از حد از کامپيوتر معمولا نشانگر يک مشکل است.
- همراهی با کودکان، هنگام حضور آنان در اتاق های گفت و گو اينترنتی.
بررسی نامه هاي الکترونيکی کودکان و حذف پيام های مناسب.
- استفاده از نرم افزارهای فيلتر کننده برای جلوگيری از مشاهده محتويات نامناسب، چنين نرم افزارهايی همچنين مي توانند نشانی تمام سايت هايی که کودک به آن ها سر زده را ثبت کنند تا والدين بعدا آن ها را بررسی کنند. البته هيچ يک از نرم افزارها نمی توانند جايگزين همراهی والدين با کودکان شوند.
- برنامه ها متناسب با رشد و تکامل کودک باشند.
- تشويق کودک به تعامل با خانواده، به جای استفاده بيش از حد از کامپيوتر.
- کامپيوتر به عنوان ابزار مکمل آموزشی باشد نه تنها راه آموزشی.
- تهيه برنامه های آموزشی برای والدين، معلمين و ديگر افرادی که با کودکان کار می کنند.
راهکارهاي پيشنهادی
- توليد فن آوری و بازي های رايانه ای.
- حضور فعال جامعه اسلامي در فضاي اينترنتی و پاکسازی سايت های فارسی زبان از انحرافات و ايجاد فضای مجازی بدون دغدغه برای گسترش و نشر قوانين و معارف اسلام و قرآن.
-آموزش فرهنگ استفاده از تکنولوژی در بين رده های مختلف سني افراد، به همراه ترويج آموزه های دينی و قرآنی.
- ايجاد بسترهای مناسب در خصوص ابزارها و امکانات فرهنگي و غنی سازی اوقات فراغت جوانان و نوجوانان.
- اگر قرار است کودکان از بازي های کامپيوتری استفاده کنند، بهتر است بازی های تصويری خلاق که کودکان بايد به وسيله آن ها، معماهايی را حل کنند، بيش از بازی های ديگر مورد توجه قرار گيرد.
- بازی دسته جمعه کودکان، با ابزارهاي تصويری کمتر مسئله ساز است، اين اسباب بازی ها، زمانی مخرب خواهد بود که کودک به تنهايی براي ساعات طولانی، غرق بازی شود.
- والدين وقت بيشتری را به کودک و نوجوان خويش اختصاص بدهند. هر قدر وقت گذاری و ارتباط صحيح بين والدين و فرزندان بيشتر باشد، زمينه چنين بازی هايی کمتر فراهم می شود.
به اعتقاد پزشکان مقصران اصلی والدين هستند که فرزندان خود را برای ساعت های طولانی در مقابل تلويزيون، کامپيوتر، ويدئوگيم، يا فيلم های ويدئويی رها مي کنند.
والدين همراه فرزندان خود به کوهستان، باشگاه ها و ميادين ورزش بروند و بازی های مورد علاقه آن ها بپردازند تا انرژی عصبی و روانی آنان تخليه شده و توجهشان به بازی های رايانه ای کم شود.
نتيجه گيری
در چند سال اخير کامپيوتر و اينترنت به تدريج تا حدي جای تلويزيون را گرفته است و احتمال مي رود که در آينده ای نزديک نقش بارزتری از تلويزيون را در زندگي کودکان و نوجوانان داشته باشد. اگر از اين فناوری صحيح استفاده شود، اثرات مثبتی دارد. ولي تحقيقات بيانگر خطراتی ناشی از کاربرد بی رويه و غلط از آن است که تمامی کاربران، به ويژه کودکان را تهديد می کند. دشمن با ساخت و توزيع بازی های رايانه ای ضد اخلاقی و مروج فحشاء خرافه پرستی، خشونت، مواد مخدر و.... هجمه ی فرهنگی عليه مسلمانان را آغاز کرده و سعی دارد تا آنان را از اهداف آرمانی و ارزشی اسلام منحرف کند، پس لازم است در حوزه فرهنگی آثاری توليد شود که از کيفيت گرافيکی بسيار بالايی برخوردار باشد و بتواند با حجم گسترده آثار غربی رقابت کند و اثر گذاری مفيد در پی داشته باشد. و با آگاه سازی جامعه، فرهنگ سازی و استفاده بهينه و مفيد از اين بازی ها و همچنين توليد و عرضه بازی های مروج فرهنگ و هنر اصيل اسلامی به مقابله با شبيخون فرهنگی و کاهش صدمات مخرب ناشی از بازی های رايانه ای بپردازد.
در حال حاضر مسئله تاثیرگذاری خشونت در بازی‌های ویدئویی بر بازیکنان به خصوص قشر کودک و نوجوان، امری پذیرفته شده است و به غیر از تحقیقات معدودی که تاکید بر عدم تاثیر گذاری این گونه بازیها دارند، اغلب پژوهش‌های متمرکز بر این حوزه، در نهایت تاثیرگذاری این بازیها را بر ادراک، احساس و رفتار پرخاشگرانه تایید می‌کنند. (ماهنامه مطالعات بازی دریچه خرداد 95) بنابراین طبق مطالب گفته شده در نشست لزوم توجه به نظام رده بندی سنی برای استفاده از بازی‌های ویدئویی ضروری می‌نماید و این امر می‌بایست مورد توجه والدین، متولیان آموزش، کارشناسان و سیاستگذاران این حوزه قرار بگیرد تا میزان آسیب رسانی ادراکی، عاطفی، گفتاری و رفتاری کودکان و نوجوانان در اثر استفاده از این گونه بازی ها کاهش یابد.